Göstermeye Bağlı Edebi Metinler

Göstermeye Bağlı Metinler ile ilgili hazırlanmış slayt çalışması. Tiyatro ve çeşitleri üzerinde 18 slayttan oluşuyor. Tiyatronun tanımı, çeşitleri, Türk ve Dünya Edebiyatlarından örnekler ve önemli isimlerle zenginleştirilmiş faydalı bir sunum. ;)

TİYATRO

Olmuş ya da olabilecek olayların, oyuncular tarafından sahnede oynanması için yazılmış yapıtlardır. Başlangıçta İnsanları eğlendirme amacıyla ortaya çıkmış olan bu tür, daha sonra gelişerek sadece eğlendirme değil; insanları etkileme, yaşamdan kesitler sunarak onları düşündürme ve eğitme aracı olarak edebiyatta yerini almıştır. Tiyatronun ilk örnekleri Eski Yunan edebiyatı sanatçıları tarafından ortaya konmuştur. Geleneksel Türk tiyatrosunda (Karagöz, Ortaoyunu, Meddah) yazılı kaynaklara pek rastlanmamaktadır. Çok eskiye dayanan geleneksel tiyatromuz, sözlü tiyatro ürünleri olarak değerlendirilmektedir. Edebiyatımızda yazılı ilk tiyatro örnekleri Tanzimat'la birlikte görülmektedir.

Edebiyatımızda Yazılan İlk Tiyatro Yapıtı:
Şair Evlenmesi - Şinasi
Edebiyatımızda Sahnelenen İlk Tiyatro Yapıtı:
Vatan yahut Silistre - Namık Kemal

Tiyatro Yapıtları Konularına Göre Üçe Ayrılır:

Tragedya
Komedya
Dram

TRAGEDYA (TRAJEDİ)

Seyircide heyecan, korku ve acıma hissi oluşturarak seyircinin ruhunu arındırmayı amaçlayan tiyatro yapıtlarıdır. Trajedi türünün ilk temsilcileri; Eski Yunan edebiyatı sanatçıları Aiskhylos, Sophokles, Euripides'tir. 17. yüzyılda yaşamış olan Fransız edebiyatı sanatçıları Corneille ve Racine de önemli trajedi yazarlarıdır.
Özellikleri:

Konular tarihten ve mitolojiden alınır.
Kahramanlar; tanrı, tanrıça ve soylulardan oluşur.
Şiir biçiminde {manzum olarak) yazılır.
Birbiri ardınca süren koro ve diyalog bölümleri vardır.
Kötü, çirkin sayılabilecek bayağı söz ve söyleyişlere yer verilmez, seçkin bir üslupla yazılır.
Kişiler arasındaki dövüşme, yaralama ve öldürme gibi korkunç ve çirkin olaylar sahnede gösterilmez; bu olayları haberciler aktarır.
İnsanoğlunun hırslarını, kavgalarını gösterir; çoğu, felaketli sonuçlara bağlanır.
Zaman, yer, olay birliğine uyulur. Bir olay, aynı yerde bir günde geçebilecek biçimde düzenlenir. Buna "üç birlik" kuralı (olay, zaman ve yer birliği) denir.

Tragedya Türünde Bazı Yapıtlar:

Pereler, Yalvaran Kızlar, Agamemnon -Aiskhylos Antigone, Kral Oidipus, Elektra – Sophokles İphigenia, Helene, Herakles - Euripides Le Cid, Horace, Cinna - Corneille Andromak, Phaidra, Davacılar – Racine

ANDROMAK'tan – Racine

Şefiz:
Hâkim olacaksınız, size söylemiştim ben,
Kendi kaderinizle Yunanistan 'a rağmen,
Andromak:
Heyhat! Nasıl netice verdi nutuklarım bak!
Bana kalan şey yalnız oğlumu suçlandırmak.
Şefiz:
Bu, Madam, kocanıza yeter bir sadakattir;
Fazla fazilet sizi bir cani yapabilir.
Sevk eder uysallığa ruhunuzu o asıl.
Andromak:
Ona ben Pirüs'ü mü halef yapayım? Nasıl?
Şefiz:
Yunanlıların aldığı oğlunuz böyle diler.
Sanır mısınız bundan ruhlar üzgündürler?

KOMEDYA (KOMEDİ)

Toplumda ve insan ilişkilerinde görülen gülünç yanların ortaya konulduğu tiyatro yapıtlarıdır, Toplumda ve günlük yaşamda görülen eksiklik ve aksaklıklar, seyirciye güldürü öğeleriyle verilirken, seyircinin bu konular üzerinde düşünmesi amaçlanır. Bu türün ilk temsilcisi, Eski Yunan edebiyatı sanatçısı Aristophanes'tir. Fransız sanatçı Moliere, komedi türünün en ünlü yazarıdır. Türk edebiyatında Batılı anlamda ilk tiyatro yapıtı olan, Şinasi'nin "Şair Evlenmesi" komedi türündedir. Ayrıca Ahmet Vefik Paşa -Moliere'den çeviri ve uyarlama biçiminde- bu türde birçok yapıt ortaya koymuştur.

Özellikleri

Konular, günlük yaşamdaki olaylardan alınır.
Kahramanlar, toplumun her kesiminden olabilir.
Şiir biçiminde (manzum olarak) yazılır.
Her türlü bayağı söze, şakaya yer verilir, üslupta seçkinlik aranmaz.
Kişilerin öldürme, yaralama gibi her çeşit davranışı sahnede gösterilebilir.
"Üç birlik" kuralına uyulma zorunluluğu vardır.
Birbiri ardınca süren koro ve diyalog bölümleri vardır.
İnsanoğlunun eksikliklerini gülünç biçimde göstererek onu eğitme amacı güdülür.

Komedya Türünde Bazı Yapıtlar

Cimri, Kibarlık Budalası - Moliere
Eşekarılan, Kurbağalar, Kuşlar – Aristophanes

SORU:

Tragedya türü ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

Acıklı yönü ağır basan bir tiyatro türüdür.
Ana karakterlerin halktan olması en önemli özelliğidir.
Konulan, mitolojiden ve tarihten alınır.
Zaman, yer ve olay birliği kuralına uyulur.
Klasik bir dil ve üslup anlayışıyla yazılır.
1996-ÖYS

Çözüm:
Tragedyada ana karakterler halktan değil, tam aksine seçkin ve soylu kişilerden seçilir.
Cevap B

Örnek 4

Aşağıdakilerden hangisi klasik komedyanın özelliklerinden biri değildir?

Karakterleri çoğunlukla üst tabakadan, soylu kişilerden seçme
Konulan, çağdaş toplumdan, günlük yaşantıdan alma
Toplumsal çelişkilerin gülünç yanlarını vurgulayarak düşündürmeyi amaçlama
Vurma, yaralama gibi acı verici olayları izleyicinin gözü önünde canlandırma
Birbiri ardınca kesintisiz sürüp giden diyalog ve koro bölümlerinden oluşma
1992-ÖYS
Çözüm:
A seçeneğinde belirtilen, "Karakterleri çoğunlukla üst tabakadan, soylu kişilerden seçme" komedyanın değil, tragedyanın bir Özelliğidir. Komedyada karakterler toplumun her kesiminden seçilebilir.
Cevap A

DRAM

Hem tragedyanın hem de komedyanın özelliklerini içeren, yaşamı olduğu gibi, hem acıklı hem de gülünç yönleriyle yansıtan tiyatro yapıtlarıdır. 19. yüzyılda, tragedyanın katı kurallarını yıkmak amacıyla meydana getirilmiştir. Shakespeare, Victor Hugo, Goethe ve Schiller bu türde başarılı yapıtlar ortaya koymuşlardır. Namık Kemal'in "Vatan yahut Silistre" adlı yapıtı dram türünde yazılmıştır. Abdülhak Hamit Tarhan da dram türünde birçok yapıt vermiştir.

Özellikleri:

Acıklı ve gülünç sahneler bir arada yer alır.
Olaylar, tarihten ya da günlük yaşamdan alınabilir.
"Üç birlik" kuralına uyma zorunluluğu yoktur.
Olaylar, çirkin bile olsa sahnede gösterilir.
Kahramanlar toplumun hangi kesiminden olursa olsun dramda yer alabilir.
Şiir ya da düzyazı biçiminde yazılabilir.

Dram Türünde Bazı Yapıtlar:

Hernani, Cromvvell , Vİctor Hugo
Haydutlar, Wilhelm Teli - Schiller

Müzikli Tiyatro:

a) Opera: Sözlerinin tümü ya da çoğu "koro, solo, düet" biçiminde şarkılı olarak söylenen müzikli tiyatro eseridir. Oyunculara, orkestra eşlik eder.

b) Operet: Eğlenceli, hafif konulu, içinde bestesiz konuşmalar da bulunan müzikli tiyatrodur. Daha çok halk için yazılmış eserlerdir.

c) Opera Komik: Operetin, yüksek sınıf için yazılmış, besteli biçimidir.

ç) Vodvil: Hareketli, eğlenceli bir konuya dayanan, içinde şarkılara da yer verilen hafif komedidir. Bu nedenle vodvil, bir "komedi türü" olarak da gösterilir.

d) Bale: Konusu; türlü dans ve davranışlarla anlatılan müzikli, sözsüz tiyatro türüdür.
Bu eserlerden önce ise çeviri ve uyarlama (adapte) tiyatro eserleri görülmektedir. Sonraki dönemlerde ise, teknik açıdan daha etkili tiyatro eserleri yazılmış ve sahneye konmuştur.
Batılı özellikte tiyatro ürünlerinin Türk edebiyatına girmesinden önceki yüzyıllarda geleneksel Türk tiyatrosu vardı.

GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU

Geleneksel Türk tiyatrosu içinde orta oyunlarının önemli bir yeri bulunmaktadır. Kavuklu ve Pişekâr; orta oyunlarında sıkça görülen sembolik kahramanlardır. Bu kişiler; yine, geleneksel tiyatromuzun önemli kahramanları Karagöz ile Hacivat'ın karşılığıdırlar.
Kavuklu, bilimsel anlayıştan uzak, fakat ârif, halk adamını temsil etmektedir. Pişekâr ise, Osmanlıca kelimeler kullanmakta yetenekli, okumuş insanı temsil etmektedir. Her ikisi de birbirlerinin açık yönlerini tamamlayan önemli tiplerdir. Bunlar, orta oyunlarında mizahî unsurlarla topluma mesajlar verir ve insanları bilgilendirirler.

GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU ÇEŞİTLERİ

1) Meddahlık: Bir kişinin tek başına hazırladığı oyun çeşididir. Kelime anlamı "metheden = övgücü" demektir. Meddah, anlattığı olay ya da hikâyeyi seyirci önünde çeşitli hareket ve taklitlerle canlandırır. Bu şekilde insanlar, eğlenirken düşünme imkânı bulur.

2) Karagöz: Gölge oyunudur. Beyaz bir perde üzerinde çeşitli insan tiplerinin canlandırılmasıdır. Bu oyunlar, "Karagözcü" adı verilen usta bir sanatçı tarafından perdeye yansıtılır. Oyunun başkahramanı "Karagöz", okumamış, ama zeki ve anlayışlı bir halk adamıdır. İkinci kahraman "Hacivat" ise, Karagöz'e zıt kişilikte bir insandır. Arapça ve Farsça kelimelerle konuşur, zaman zaman bilgiçlik taslar.
Karagöz, Türklere özgü bir oyundur. Çünkü çok eskiden beri Türkler, çeşitli adlar altında Karagöz oyununu biliyor ve oynatıyorlardı. Hatta Avrupa'da "Çin gölgeleri" diye adlandırılan gölge oyununun bile Karagöz' den geldiğini yapılan araştırmalar gösterir.
Bu oyun, Osmanlı Türkleri arasında uzun zaman yaşadı. Batılı anlamda tiyatro türünün edebiyatımıza girmesinden sonra yavaş yavaş önemini kaybetti.
Karagöz'deki diğer önemli tipler de şunlardır:
Çelebi, Tuzsuz Deli Bekir, Yahudi, Ermeni, Rum Doktor, Frenk, Arap, Acem, Arnavut, Trabzonlu, Rumelili vb.

3) Orta Oyunu: Orta oyunu, açık bir meydanda oynanır. Seyirciler bu meydanın etrafını çepeçevre kuşatırlar. Ancak bir tarafını açık bırakırlar. Oyuncular, oyundan önce oradan meydana dahil olurlar. Çağdaş Türk tiyatrosuna en yakın örnektir. Konular ve tipler olarak Karagöz'e çok benzerler. En ünlü tipleri Kavuklu ve Pişekar'dır. Ayrıca; "Balama (Rum)", "Frenk" ve "zenne" tipleri de bulunmaktadır. Günümüzde, bazı köy ve kasabalarda, orta oyunları bütün canlılığı ile hâlâ devam eder.

İNDİR: TİYATRO SLAYTI