Cümlede Anlam konusunun alt başlıklarından biri de Anlatımına Göre Cümlelerdir. Anlatımına Göre Cümleler konu anlatımında öznel-nesnel cümle, doğrudan-dolaylı anlatım, içerik-üslup, tanım cümlesi ve karşılaştırma cümlesi başlıklarını bulabilirsiniz. Konu anlatımı bol örnekler, test soruları ve bir de etkinlikle zenginleştirilmiştir. 

Kolay gelsin.

Anlatımına Göre Cümleler

1.        Öznel Anlatım

2.        Nesnel Anlatım

3.        Doğrudan Anlatım

4.        Dolaylı Anlatım

5.        İçerik (Konu-Muhteva)

6.        Üslup (Biçem)

7.        Tanım Cümlesi

8.        Karşılaştırma Cümlesi

 

1.Öznel Anlatım

Doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye değişen, kişisel duygu ve düşüncelere yer verilen, farklı yorumlara açık olan ve kanıtlanamayan yargılardır. Öznel anlatımlı cümleler "bence", "bana göre" anlamı taşır.

ÖRN:

·       Vizyonda fırtınalar koparan Ayla filmi, Türk sinemasının şaheserlerinden biri oldu.

·       Yaşar Kemal'in İnce Memed romanında hiçbir sıradanlık bulamazsınız.

·       Yazarın çocukluk anılarını anlattığı bu kitap, ilgi çekici bir niteliğe sahiptir.

·       Dev çınar ağacının gölgesindeki kahve bu evlerle birlikte meydanı süslüyor.

2. Nesnel Anlatım

Doğruluğu ve yanlışlığı kişiden kişiye değişmeyen, kişisel duygu ve düşüncelere yer vermeyen, kanıtlanabilen yargılardır.

ÖRN:  Gerçek bir olaydan esinlenen ve 2017 yapımı olan Ayla filmi, Kore Savaşı'nda görev alan bir Türk askerinin yaşadıklarını anlatır.

·  Yaşar Kemal, İnce Memed romanında Çukurova'daki toprak sorunlarını işlemiştir.

·  Yahya Kemal “Ok” dışındaki bütün şiirlerini aruzla yazmıştır.

NOT: Genelde nesnel ifadelerin olduğu bir cümlede en küçük bir öznel ifade bütün cümleyi öznel ifadeye çevirir.

•  Ferhat ile Şirin adlı bu müzikal oyun ilk defa 20 Mayıs 1981’de Ankara Devlet Opera ve Balesinde bin sanatsever önünde başarıyla sahnelendi.

SORU-1: Aşağıdaki cümlelerin hangisi kanıtlanabilirlik açısından diğerlerinden farklıdır?

A) Sanatın kimin için yapılması gerektiği sanatçılar ve sanat eleştirmenleri arasında tartışma konusudur.

B) Fildişi kule edebiyatı yapan, halka dayanmayan ve halkın sorunlarıyla ilgilenmeyen sanat yapıtının bir değeri yoktur.

C) Sanatın estetik boyutu, sanatın yararlı olmak boyutunu yok ediyorsa orada sanat eseri de yok olur.

D) Gelenek bağı taşımayan sanat yapıtının kalıcılığı yakalaması zordur.

E) Bir yazının ya da şiirin sanat katına çıkmasını sağlayan şey imgeli ve çağrışımlı bir dile sahip olmasıdır.

3. Doğrudan Anlatım

Başkasına ait görüş ve düşünceleri hiçbir değişikliğe uğratmadan, söyleyenin ağzından çıktığı biçimde üçüncü bir kişiye aktarmaktır. Aktarım cümlesi, ya tırnak içine alınır ya da sözün bittiği yere virgül konur.

ÖRN: • Takımın kaptanı "Önümüzdeki haftalarda tekrar zirveye çıkacağız." dedi.

• Bozkırın Tezenesi konserinde "Saygısızlık olmasın, ceketimi çıkarabilir miyim?" dedi.

•  Sait Faik Abasıyanık bir yazısında her şey bir insanı sevmekle başlar, diyor.

4. Dolaylı Anlatım

Başkasına ait bir sözü, aktarıcının kendi söyleyişine göre değiştirerek üçüncü bir kişiye aktarmasıdır. Yargı, çoğunlukla "-dığını söyledi, belirtti, açıkladı" gibi ifadelerle tamamlanır.

ÖRN:  Eleştirmen, Ahmet Haşim'in şiirlerinde imgesel bir anlatım olduğunu söylüyor.

•  Köşe yazısında, Nobel Ödülü kazanan Orhan Pamuk'u arayıp kutladığını belirtiyor.

•  Yetkililer, tren kazasında yirmi kişinin yaralandığını bildirdi.

SORU-2: Aşağıdaki cümlelerden hangisi dolaylı anlatıma örnek olabilir?

A) Katılımcılara, "Ne tür kitaplar okuyorsunuz?" diye sorduk.

B) Öğretmen: "Yarın, herkes erken gelsin." dedi.

C) Ahmet Haşim, şiirin sözden ziyade musikiye yakın olduğunu belirtmiştir.

D) İşten çıkınca bir yerde oturacağız, istersen sen de gel.

E) Şiir okumak ruhu aydınlatır, derdi bize sürekli.

 

5.İçerik (Konu-Muhteva)

Bir yapıtta üzerinde durulan duygu ve düşüncelerin bütünüdür. "Ne anlatılmış? Neyden söz edilmiş?" sorularının cevabıdır.

ÖRN: Kelebeğin Rüyası filminde genç yaşta ölen iki şairin yaşamıyla birlikte Behçet Necatigil'in bazı yönlerini de bulabilirsiniz.

•  Cahit Sıtkı Tarancı'nın şiirlerinde karşınıza en çok çıkan tema "yalnızlık ve ölüm" dür.

•  Dünyada ve Türkiye’de başlangıcından bugüne kadar tiyatro tarihinde önemini koruyan beş yüze yakın kişiyle ilgili bilgiler veriliyor bu antolojide.

•  Öykülerimde yeri geldikçe toplumsal konulara değinmekten kaçınmam.

•  Romanda anlatılanlar Kurtuluş Savaşı yıllarında geçiyor.

6. Üslup (Biçem)

Sanatçının duygu ve düşüncelerini anlatırken tercih ettiği anlatım tarzıdır. Anlatımın yalın, süslü, açık, duru, akıcı, doğal oluşudur. Yazar, "Nasıl anlatıyor?" sorusunun cevabını içerir.

ÖRN: •  Sabahattin Ali, romanlarında kahramanlarının öyküsünü akıcı bir dille anlatmıştır.

•  Yazarın soyut anlatımı ve uzun cümle merakı yapıtını tozlu ratlara mahkum etmiştir.

•  Kullandığı imgeler ve söz oyunlarına dayalı dili, şiiri tekdüzelikten kurtarmıştır.

•  Anlatımında günlük konuşma dilinin inceliklerinden ustaca yararlanarak kısa ve yoğun cümleler kurmaya özen gösteriyor.

•  Yazar neyi anlatacağını değil nasıl anlatacağını bilen kişidir.

•  Bir yazar bir şeyi söylemeyi seçtiği için değil onu belli bir biçimde söylemeyi seçtiği için yazardır.

•  Doğup büyüdüğü Trakya yöresinin yerel sözcüklerini de özgün bir biçimde kullanır ama bunu yaparken yadırgatıcı olmaktan kaçınır, hiçbir zaman yapaylığa düşmez.

ETKİNLİK: Aşağıdaki cümlelerin içerik-üslup cümlesi olduğunu belirleyin.

1. (     ) İlk şiirlerinde halk edebiyatının söyleyiş özelliklerinden yararlanmış.
2. (     ) Yazar toplumun özellikle kötü yanlarını ele alıp yermiş.
3. (     )Bu öykülerde şiirsel bir anlatım ve zengin bir sözcük dokusu var.
4. (     )Doğup büyüdüğü Trakya Yöresi'nin yerel sözcüklerini özgün biçimleriyle kullanıyor.
5. (     )Öykülerimde, toplumsal sorunlara çözümler önermeye çalıştım.
6. (     )Romanlarında köylülerin doğa ve çevre ile olan ilişkilerini yansıtıyor.
7. (     )Yazar, belirli bir durumu somut ve nesnel bir biçimde yansıtmış.
8. (     )Şair kimi şiirlerinde mecazlardan yararlanmış.
9. (     )Çocuklar için yazılan öykülerinde onların diliyle konuşmuş.
10. (     )Kan davası yüzünden köylerini terk eden bir aile anlatılmış.
11. (     )Üç arkadaşın geçim derdi yüzünden Anadolu'ya gelip yerleşmeleri dile getirilmiş.

 

SORU-3: (I) Uzun süredir öykülerini dergilerde izlediğimiz Esra Demirci’nin ilk öykü kitabı “Kıyı” Hece Yayınları arasından çıktı. (II) Esra Demirci, öykülerinde incelikli insanların kırılgan dünyasına eğilirken hayatı anlamlandırma çabaları, yalnızlık ve acı üzerinde yoğunlaşıyor. (III) İnsanlar arasındaki iletişimsizliği, yabancılaşmayı öne çıkarıp bu kopuşun perde arkasını tartışıyor. (IV) Acı ve dokunaklı hayat hikâyelerini ironinin gücünden yararlanarak hafifletip yumuşatıyor. (V) Seçilmiş, yerli yerine konmuş sözcüklerin yalın ama basit olmayan birlikteliğinden besleniyor.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde üslupla ilgili saptamalar yapılmıştır?

A)Yalnız II     B) Yalnız V     C) I ve II      D) II ve IV     E) IV ve V

 

7.Tanım Cümlesi

Bir varlığın, bir nesnenin ya da kavramın kendine özgü, ayırıcı özelliklerinin açıklanmasıdır. "…. nedir? sorusunun yanıtıdır.

ÖRN: Değerler eğitimi, kendi kültürümüzü, inancımızı öğrenip davranışa aktarmaktır.

·  Edebî metin, duygu ve düşüncelerin estetik bir yapı içinde söylenmesi ve yazılması ile oluşan edebiyat ürünlerine denir.

·  Edebiyat türlerinden biriyle kaleme alınmış, sanat değeri taşıyan eserlerin her birine edebiyat eseri denir.

·  Deneme; yazarın, düşüncelerini kendisiyle sohbet ediyormuş gibi anlattığı, çok etkileyici yazı türüdür. (öznel tanım cümlesi)

·  Lirik şiir akıldan çok düş gücüne, düşünceden çok duyguya yaslanır. (Tanım cümlesi değil.)

·  Lirik şiir akıldan çok düş gücüne, düşünceden çok duyguya yaslanan şiirdir. (Tanım cümlesidir.)

SORU-4: (I) Birbirleriyle taban tabana zıt iki hakikatin bir arada yaşandığı durumlar vardır. (II) İstatistiklere göre her yıl yükselen bir tutkuyla gençlerimiz kitap okuyor, yine istatistiklere göre memleket insanı, özellikle gençlerimiz, okuduğunu anlamaktan ve yorumlamaktan aciz. (III) İşte birbirleriyle böylesine zıt iki gerçeğin aynı anda, aynı kişilerde bulunmasıdır çifte hakikat yani “düalite”. (IV) Bu düalitenin teolojik (dinî) gerçeklikle felsefi gerçekliğin farklılığı ile bir ilgisi bulunmamaktadır. (V) George Orwell’in 1984 romanındaki “çifte düşünce” ile bu düaliteyi biraz olsun anlamlandırabiliriz. 

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir tanımlama yapılmıştır?

A) I     B) II     C) III     D) IV     E) V

8. Karşılaştırma Cümlesi

Birden çok varlığın ya da kavramın benzer veya farklılıklarından yararlanarak yapılan kıyaslamadır. Bu tip cümlelerde "daha, kadar, en..." gibi sözcüklere yer verilir. Karşılaştırma en çok sorulan kavramlar arasında yer alır. Ayrıca paragraflarda bir düşünceyi geliştirme yolu olarak da sorulur.

ÖRN: Kıraç, bir zamanlar söylediği şarkılardan çok yaptığı dizi müzikleriyle biliniyordu.

·  Beş Hececiler, milli konulara yönelirken Yedi Meşaleciler bireyselliğe önem verdiler.

·  İki satırlık bir konuşma bir karakteri on sayfalık betimlemeden daha iyi çizebilir.

·  Sınavda en yüksek puanı Yeliz almıştı.

·  Genç şairler şiiri öğrenme, yaşlı şairler ise öğretme çabasındadır.

·  Kılıçtan keskin bir dili vardı.

·  Ne yaptığımız, nasıl yaptığımız üzerinde; yazarken az, yazdıktan sonra daha çok düşünürüz.

·  Öykü, romana göre daha özlü bir anlatıma sahiptir.

·  Önceki romanlarında olaylar geçmiş dönemlerde cereyan ediyordu oysa bu romanında olaylar günümüzde meydana geliyor.

SORU-5: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşılaştırma yoktur?

A) Bir öğretmeni, öğrenmek isteyen öğrenciler daha az yorar; bu öğrenciler, öğretmene çalışma enerjisi verir.

B) Bir insanın kişiliğini, en fazla severek okuduğu kitaplar oluşturur.

C) Yalnızlık ve yaşlılık, taşıdıkça ağırlaşan ve yorgunluk veren bir yük kadar ağır gelir insana.

D) Bazı yazarlar, kafasında gezinenlerin hıncını okuyucudan çıkarırken bazıları bunu sadece kendine yöneltir.

E) “Felaketzedeler Evi” unutulmaya yüz tutmuş bir yazarı, okurla buluşturan otobiyografik bir roman olması bakımından önemli.

CEVAPLAR: 

1-A

2-C

3-E

4-C

5-E

ETKİNLİK CEVAPLARI

1-ÜSLUP

2-İÇERİK

3-ÜSLUP

4-ÜSLUP

5-İÇERİK

6-İÇERİK

7-ÜSLUP

8-ÜSLUP

9-ÜSLUP

10-İÇERİK

11-İÇERİK

Diğer Cümlede Anlam başlıklarına aşağıdaki bağlantılardan ulaşabilirsiniz.

• Cümlede Anlam İlişkileri
• Cümle Yorumlama
• Cümle Oluşumu
• Cümle Anlamı - Slayt

Follow @edebiyatHocamco