ÇEKİM EKİ

Eklendiği sözcüğün cümlede kullanılmasını sağlayan eklerdir. Sözcüğün anlamını değiştirmezler.

Çekim ekleri ikiye ayrılır:

İsim Çekim Ekleri
Fiil Çekim Ekleri

A.İSİM ÇEKİM EKLERİ

1. Çoğul Eki:

-ler, -lar ekidir. Bu ekin isim çekim eki olması için isme eklenmesi gerekir.

ÖRN:

Yıllardır ağlayan bu gözler
Hasretle yolunu gözler

Şiirin ikinci mısraındaki gözler sözcüğü çoğul eki almamıştır. Sözcüğün eklerine ayrımı göz-le-r şeklindedir. Bu şekildeki sorulara dikkat etmeliyiz.

2. Ad Durum Ekleri (İsmin Hal Ekleri):

Yalın hali: Aşağıdaki eklerden hiçbirini almayan sözcüktür.
Yönelme Hal Eki: -e, -a Saat-e, kitab-a, uçağ-a
Belirtme Hal Eki: -i, -ı, -u, -ü Saat-i, kitab-ı, uçağ-ı
Bulunma Hal Eki: -de, -da -te, -ta Saat-te, kedi-de
Ayrılma Hal Eki: -den, -dan, -ten, -tan Kitap-tan, kedi-den

ÖRN: "Köşede beni bekleyen arkadaşımdan bize gelmesini istedim." cümlesindeki ad durum eklerini bulun.

CEVAP: Köşe-de, ben-i, arkadaşım-dan, biz-e, gelmesin-i

3. İyelik Ekleri:

Eklendiği sözcüğün kime aitlik olduğu anlamını katan eklerdir. İye, sahip demektir.

İyelik ekleri nelerdir?

Ben…… defter-im anne-m
Sen…….defter-in anne-n
O……….defter-i anne-si
Biz……..defter-imiz anne-miz
Siz……..defter-iniz anne-niz
Onlar…..defter-leri anne-leri

ÖRN: "Ödevimiz defterimde yazılıydı." cümlesindeki iyelik eklerini gösterin?

Ödev-imiz, defter-im-de

"Uçağı kaçırınca toplantısı iptal oldu." cümlesindeki iyelik eklerini gösterin?

Toplantı-s-ı (Uçak-ı belirtme durum ekidir.)

"Üslubu onu tanımayanlara yeniydi." cümlesindeki iyelik eklerini gösterin?

Üslup-u (o-n-u belirtme d.e.)

NOT: 3.Tekil şahıs iyelik eki ile belirtme durum eki karıştırılmaktadır. Karıştırmamak için sözcüğün önüne onu sözcüğü getirilmelidir. Anlam bozulmuyorsa iyelik ekidir.

4. Tamlama Ekleri:

İsim tamlaması oluşturan sözcüklerin aldığı eklerdir. Tamlayanın aldığı eke tamlayan eki ya da ilgi eki, tamlananın aldığı eke tamlanan eki ya da iyelik eki denir.

ÖRN:

Ev-in(Tamlayan eki-İlgi Eki) kapı-sı (Tamlanan eki-iyelik eki)

Akşam şehrin sokaklarında yağmurun kokusu hakimdi.

Şehr-in (Tlanan e.) sokak-ları-nda (tlayan e.)

Yağmur-un (Tlanan e.) koku-su (tlayan e.)

5. Soru Eki:

İsme eklenerek soru anlamı katan ektir. –mı, -mi, -mu, -mü ekidir. Soru eki isme eklenirse isim çekim eki, fiile eklenirse fiil çekim eki olur.

ÖRN: Buradan insan mı çıkar tabut mu?

6. Vasıta Eki:

ile sözcüğünün ek olarak sözcüğe gelmesiyle olur. Cümleye kattığı anlamlar sorulabilir.

ÖRN:

Ankara’ya uçakla gitti. (araç anlamı)

Ankara’ya dayısıyla gitti. (birlikte anlamı)

Öğretmenle konuştum. (karşılıklı anlamı)

Yolda telaşla yürüdüm. (durum anlamı)

7. Ek-Fiil Eki:

İsmi yüklem yapmak için kullanılan ektir. Fiil çekim eklerinde anlatılacak olan şahıs eklerinin isme eklenen şekilleridir.

(ben) insan-ım
(sen) insan-sın
(o) insan-(dır)
(biz) ⇒ insan-ız
(siz) ⇒ insan-sınız
(onlar) ⇒ insan-(dır)lar

ÖRN: Bütün çocuklar çiçektirler ama okulumuzun çocukları bozkırda açan güldürler.

çocuk-lar (çoğul eki), çiçek-tirler (ek-fiil eki), çocuk-lar-ı (iyelik eki), gül-dürler (ek-fiil eki)

B. Fiil Çekim Ekleri

1. Kip Ekleri:

Haber (Zaman) Kipleri:

Bilinen (Görülen) Geçmiş Zaman: -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü
Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman: -mış, -miş, -muş, -müş
Şimdiki Zaman: -yor
Gelecek Zaman: -ecek, -acak
Geniş Zaman: -r, -er, -ar

Dilek Kipleri:

Gereklilik Kipi: -meli, -malı
Şart Kipi: -se, -sa
İstek Kipi: -e, -a
Emir Kipi: eki yoktur.

Gel-di, gel-miş, geli-yor, gel-ecek, gel-ir

Gel-meli, gel-se, gel-e,

2. Şahıs Ekleri:

Fiilin kimin tarafından gerçekleştirildiği anlamı taşıyan eklerdir.

Ben okudu-m
Sen okudu-n
O okudu (ek yoktur. Anlamdan çıkarılır.)
Biz okudu-k
Siz okudu-nuz
Onlar okudu-lar

3. Ek-fiil Ekleri:

Kip eki almış bir fiile ikinci kip eki olarak eklenip basit zamanlı bu fiilleri birleşik zamanlı fiil yapan eklerdir.

Hikaye birleşik zaman: -di
Rivayet birleşik zaman: -miş
Şart birleşik zaman: -se

Gördüy-dü
Görmüş-tü
Görüyor-du
Görecek-ti
Görür-dü
Görmeliy-di
Görsey-di
Görey-di

Sözcük Yapısı alt başlıklarından biri olan ÇEKİM EKİ ve ÇEŞİTLERİ konusundasınız. Diğer Sözcük Yapısı konularına aşağıdaki bağlantılardan ulaşabilirsiniz. Ayrıca bütün Sözcük Yapısı konusuyla ilgili SLAYT ve PDF ders notuna SÖZCÜK YAPISI başlığından ulaşabilirsiniz.