Cümlede Anlam İlişkileri

Cümlede Anlam konusunun önemli bir alt başlığı Cümledeki Anlam İlişkileridir. Cümlede Anlam İlişkilerinden hemen her sene bir soru sorulmaktadır. Konunun alt başlıkları ise şöyle: Neden-Sonuç Cümleleri, Amaç-Sonuç Cümleleri, Koşul-Sonuç Cümleleri ve Karşıt Durumların Bir Arada Verildiği Cümleler. Konular sınava yönelik açıklamalar ve bolca örneklerle ayrıntılı açıklanmıştır. Yine gerek çıkmış sorular gerek anlaşılır test sorularıyla pekiştirilmiştir. TYT yolunda adaylara yardımcı olacağına inanıyorum. Konu anlatımında yer alan testlerin cevapları anlatımın sonunda verilmiştir. Herkese kolay gelsin.

Cümlede Anlam İlişkileri

Neden-Sonuç Cümleleri (Gerekçeli Yargı)
Amaç-Sonuç Cümleleri
Koşul-Sonuç Cümleleri
Karşıt Durumların Bir Arada Verildiği Cümleler

1.Neden-Sonuç Cümleleri (Gerekçeli Yargı)

Cümledeki sonucun nedeniyle birlikte verildiği cümlelerdir. Niçin, neden sorularını sorduğumuzda cevap alabiliyorsak o cümlede yargı, gerekçesi ile verilmiştir. Neden-sonuç cümlelerinde “için, -den dolayı, -den ötürü, çünkü, yüzünden, nedeniyle, diye, ki, zira” gibi kelimelere ve “-dığından, -yle(ile), -dan, -ınca” gibi ek ve ifadelere yer verilebilir.

ÖRN:

Seni sevdiğim için bunlara katlanıyorum.
Sonbaharın gelmesiyle yapraklar sarardı.
Yanlış kullanım yüzünden topraklar çoraklaştı.
Çocuklar, soğuktan titriyordu.
Sen gelirsin diye bekledim bu viran yerlerde.
Yükseklikten korktuğumdan uçakla seyahat edemiyorum.
Gönül gurbet ele varma, ya gelinir ya gelinmez. / Her güzele meyil verme, ya sevilir ya sevilmez.
Canım çok yanıyordu, yıllarımı verdiğim insan bir anda beni dinlemez olmuştu.
Ben yârime gül demem, gülün ömrü az olur.

SORU-1 (2017-YGS) (I) Öğrenmeyi öğrenme adı verilen sürecin temeli, merakla ve merak edilen şeyi tecrübe etmekle başlar. (II) Farklı yaş gruplarındaki kişilerin ilgi duydukları şeyler değiştiğinden edindikleri bilgilerle onlara ulaşma yolları da farklılık gösterir. (III) Örneğin çocukların oynayarak, dokunarak ulaştıkları yeni bilgiler belleklerinden kolay kolay silinmez. (IV) Yetişkinlikteki kalıcı bilgiler ise görerek, okuyarak, araştırarak kazanılır. (V) Fakat bu iki öğrenme düzeyinde dikkati çeken ortak yön, merak ve keşfetme arzusudur.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde neden-sonuç ilişkisi vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

SORU-2: (1) Pek çok yeni deneyimle dopdolu olan ergenlik döneminde gençler aileleriyle sık sık karşı karşıya gelir. (II) Meslek seçimi açısından önemli olan üniversite sınavı bu döneme denk gelir. (III) Anne babanın da genç için kaygı duyduğu dönem de bu dönemdir. (IV) Bu hassas dönemin çoğu zaman tartışmaların nedeni olduğu bilinir. (V) Ailenin, çocuklarının geleceklerini kurma kaygısı, gençlere kontrolsüz yüklenmelerini doğurmaktadır.

Numaralanmış cümlelerden hangisinde bir yargı gerekçesiyle birlikte verilmiştir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2.Amaç-Sonuç Cümleleri

Amaç, ulaşılmak istenen sonuç, maksat demektir. Bir eylemin hangi amaçla gerçekleştiğini bildiren cümlelerde amaç-sonuç ilişkisi vardır. Amaç-sonuç ilişkisi "mek için, -mek üzere, diye" edatlarıyla da yapılabilir.

ÖRN:

Bir deva bulmak için bağrındaki yaraya
Toplanmıştı garipler şimdi kervansaraya
Yollarını bekledim görüneceksin diye.
Bildiklerini anlatmak üzere kürsüye yöneldi.

NOT: Amaç-sonuç cümlelerini, neden-sonuç cümlelerinden ayırmak için yükleme “hangi amaçla” veya “hangi nedenle” soruları yöneltilir. Bu cümlelerde de görüldüğü gibi amaç geleceğe yönelik, neden ise geçmişe yöneliktir.

✓Sınavı kazanmak için kursa kaydoldu.

• (amaç) † Hangi amaçla kaydoldu?

✓Sınavı kazanamadığı için kursa kaydoldu.

• (neden) † Hangi nedenle kaydoldu?

SORU-3: Aşağıdakilerin hangisinde “için” sözcüğü cümleye farklı bir anlam katmıştır?

A) İyi bir planlama yaptığı için sorun yaşamadı.
B) Konsere katılmak için İstanbul’a gittiler.
C) Her şeyin daha güzel olması için çalışıyorum.
D) İçine sinen bir elbise bulmak için mağazaları dolaşıyor.
E) Sinirlenmemek için elimden geleni yapıyorum.

3.Koşul-Sonuç Cümleleri

Bir yargının, olayın, durumun ortaya çıkmasının kendinden önce gerçekleşen başka bir yargıya bağlı olduğunu bildiren cümlelerde görülür. “Hangi koşulla” sorusuna cevap verirler. Koşul cümleleri “ise, -se” eki; “üzere, yeter ki, ama, takdirde” sözcükleri; “-dıkça, -madan, -dığından, -maksızın, ” zarf fiil ekleriyle oluşturulabilir.

ÖRN:

Şair, başka şairin etkisinden kurtulamazsa kendi üslubunu oturtamaz.
Kul sıkışmadan Hızır yetişmez.
Her mihnet kabulüm yeter ki gün eksilmesin penceremden.
Sana güzel bir haberim var yalnız müjdemi isterim.
Derdini açıkça söyle ki dermanı bulunsun.
Bazı insanlar başlarına kötü bir olay gelmediği müddetçe akıllanmaz.
Öğrenilmeyecek bir konu yoktur ancak yeterli sabrı göstermek gerekir.
Sorunlarınla yüzleşmeden onları çözmede yol alamazsın.
Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.
Aşk için ölmeli, aşk o zaman aşk.
Rastlarsan gözleri yaşlı yavruna suçunu bağışla, sarıl boynuna.
Sinemaya gidebilirsin ama kardeşinle.
Bir insanın kendi aklını beğenebilmesi için önce aklının ötesini görebilmesi gerekir.
İnsan istedi mi her şeyi başarır.

SORU-4: (1) Sanat, para kazanmak için girilecek bir yol değildir. (II) Sanat, hayatı daha çekilir kılmanın insani bir yoludur. (III) Bir sanat dalına kendinizi adadığınızda ruhunuz cennet aşkıyla yücelecektir. (IV) Hikâyeler anlatın, bir arkadaşınıza kötü bile olsa bir şiir yazın. (V)Karşılığında muazzam bir ödül alacak, bir şey yaratmış olacaksınız.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde koşul - sonuç anlamı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

SORU-5: "Kumsalı kaybetmeye cesaret etmeden yeni denizler keşfetmek mümkün değildir." Bu cümlede iki yargı arasındaki anlam ilişkisinin benzeri aşağıdakilerden hangisinde bulunmaktadır?

A) Beylik sözleri sanat diye sunması, onun değerini düşürüyordu.
B) Kendini yinelemekten çok korktuğu için fazla şiir yazmıyordu.
C) “Arap’ın İntikamı” adıyla sahnelenen “Othello” kıskanç bir kocanın acıklı hâlini anlatır.
D) Akıl tarlasına bilgi tohumunu ekmedikçe bilgelik yolunda ilerleyemeyiz.
E) Seni bulabilmek için kendimi kaybetmeye, kendimden geçmeye razıyım.

4.Karşıt Durumların Bir Arada Verildiği Cümleler

Zıt duyguları, durumları özellikleri bir arada veren cümlelerdir. Bu cümlelerde karşıt kelimeler kullanılmak zorunluluğu yoktur.

ÖRN:

Yukarıda coşup köpüren ırmak düze inince miskinleşiyordu. (Aynı varlığa ait karşıt iki durum)
Fakat Sakarya başka, yokuş mu çıkıyor ne / Kurşundan bir yük binmiş köpükten gövdesine (Aynı varlığa ait karşıt iki durum)
Romanı anlatım yönüyle diri, konu yönüyle aşınmış buldum.(Aynı varlığa ait karşıt iki durum)
Karınca, sabahtan akşama kadar harıl harıl çalışırken ağustos böceği, bütün gün tembel tembel oturuyordu. (Farklı varlıklara ait karşıt durumlar)