Yapım Eki Nedir?

Yeni sözcük türeten eklerdir. Eklendiği sözcüğün anlamını, bazı durumlarda türünü değiştiren eklerdir.

YAPIM EKİ ÇEŞİTLERİ

Yapım ekleri dörde ayrılır:

İsimden İsim Yapım Ekleri (İİYE)
İsimden Fiil Yapım Ekleri (İFYE)
Fiilden İsim Yapım Ekleri (FİYE)
Fiilden Fiil Yapım Ekleri (FFYE)

Farklı birçok yapım eki vardır. Hepsini ezberlemeye çalışmak yerine yapım eklerinin işlevini bilmek ve buna göre ekin hangi çeşit yapım olduğunu bulmak daha doğrudur. Köke ve ek aldıktan sonraki haline bakarak ekin çeşidini belirleriz.

1. İsimden İsim Yapım Ekleri (İİYE)

-lık: insan-lık, genç-lik
-lı: hak-lı, İzmir-li
-cil: ev-cil, ben-cil
-sal: kum-sal, fizik-sel
-er: beş-er, üç-er

2. İsimden Fiil Yapım Ekleri (İFYE)

-a: kan-a-, tür-e
-la: top-la, baş-la
-l: doğru-l, kısa-l
-msa: az-ımsa, küçü(k)-mse
-k: geç-ik, bir-ik

3. Fiilden İsim Yapım Ekleri (FİYE)

-gi: sev-gi, sil-gi
-gin: ger-gin, tut-kun
-m: çöz-üm, seç-im
-ici: gez-ici, gör-ücü
-inti: çık-ıntı, sız-ıntı

4. Fiilden Fiil Yapım Ekleri (FFYE)

-n: kaşı-n, al-ın
-l: çiz-il, dev(i)r-il
-dır: yak-tır, boz-dur
-ş: döv-üş, tanı-ş
-r: bat-ır, kaç-ır

ÖRNEKLER:

Cümledeki yapım eklerini bulalım:

(Cevaplar yazının sonunda verilmiştir.)

Okuyucu onun anlatımındaki sadelik sebebiyle seviyor.
Gecekondular şehrin birçok bölgesinde sıkıntı oluşturuyor.
Önemli yazarların katıldığı toplantıyı heyecan içinde izlediler.
Dostları onu uzun çalışmalar sonucunda akladı.
Ruhsal bozuklukları tedavi yoluna gitmeliyiz.

ÇIKMIŞ SORU-1 (2018 TYT)

Sosyalleşme (I) süreci; gittikçe yoğunlaşan kontrol, yön verme ve biçimlendirme etkisiyle doğal bir (II) varlık olan insanı; uygar, kanunlara (III) saygılı, diğer insanların hak ve sorumluluklarını hesaba katan, (IV) kendinden emin, sakin, mutlu, mesleki (V) yeterliğe sahip bireyler hâline getirir.

Bu parçada altı çizili sözcüklerden hangisi yapım eki almamıştır?

A) I B) II C) III D)IV E)V

ÇIKMIŞ SORU-2 (2017 YGS)

Edebiyat-estetik bağlantısı (I) üzerinde duran Tanpınar, gençlik yıllarından (II) hayatının sonuna (III) kadar denilebilir ki yalnız güzel eserleri önemsemiş(IV), onlardan(V) daha üstün bir değerin varlığını tanımamıştır.

Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangileri hem yapım hem de çekim eki almıştır?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve IV D) III ve V E) IV ve V

ÖRNEKLERİN CEVAPLARI

Oku-y-ucu anla-t-ım, sade-lik
Böl-ge, sık-ıntı, ol-uş-tur
Ön-em-li yaz-ar-lar-ın kat-ıl-dığ-ı top-lan-tı-y-ı iz-le-di-ler
uz-un çalış-ma-lar son-uc-u-n-da ak-la-dı.
Ruh-sal boz-uk-luk-lar-ı

TESTLERİN CEVAPLARI:

Soru-1-D

Soru-2-B

Sözcük Yapısı alt başlıklarından biri olan YAPIM EKİ ve ÇEŞİTLERİ konusundasınız. Diğer Sözcük Yapısı konularına aşağıdaki bağlantılardan ulaşabilirsiniz. Ayrıca bütün Sözcük Yapısı konusuyla ilgili SLAYT ve PDF ders notuna SÖZCÜK YAPISI başlığından ulaşabilirsiniz.