- BASİT SÖZCÜKLER: Yapım eki almamış sözcüklerdir.
- TÜREMİŞ SÖZCÜKLER: Yapım eki alan sözcüklerdir.
- BİRLEŞİK SÖZCÜKLER: İki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşturulan sözcüklerdir.
BASİT SÖZCÜK
Yapım eki almamış sözcüktür. Çekim eki alması sözcüğün basit veya türemiş olmasını etkilemez.
ÖRNEK:
- "Evimiz merkeze yakındı." cümlesindeki bütün sözcükler basittir. Hiçbiri yapım eki almamıştır.
- "İşçiler karışık şekilde ilerliyordu." cümlesinde ise sadece bir sözcük basittir. "Şekilde" sözcüğü basittir.
TÜREMİŞ SÖZCÜK
Yapım eki almış sözcüktür. Yapım eki alan sözcüğe gövde denir. Gövdeye bir yapım eki daha eklenirse sözcük gövdeden türetilmiş olur.
ÖRNEK:
- Postacıyı kapıda gören çocuklar başına toplandı. Posta-cı, kap(a)-ı, gör-en, top-la-n sözcükleri türemiştir. Toplan sözcüğü gövdeden türemiştir.
- Eski alışkanlıklarından bir türlü vazgeçmiyordu.
- Al-ış-kan-lık, tür-lü sözcükleri türemiştir.
BİRLEŞİK SÖZCÜK
İki sözcüğün bir araya gelerek yeni bir sözcük oluşturmasıyla elde edilir.
ÖRNEK:
kızıl+ay… Kızılay Antep+Fıstık….antepfıstığı
- "Gökyüzü bugün bir başka güzel." cümlesindeki birleşik sözcükler "Gök+yüzü, bu+gün" sözcükleridir.
- "Çarşıdan biraz zencefil, karabiber ve zeytinyağı alabilir misin?" cümlesindeki birleşik sözcükler "Bir+az, kara+biber+zeytin+yağı, al+bil" sözcükleridir.
BİRLEŞİK SÖZCÜK NASIL YAPILIR?
Birleşik sözcükler farklı yollarla yapılır:
- İsim tamlaması oluşturarak: Buzdolabı, aslanağzı, Kocaeli
- Sıfat Tamlaması oluşturarak: İlkokul, Akdeniz, Yeşilırmak
- Bir isim + Bir Fiille: ateşkes, bilgisayar, uçaksavar
- İki fiille: Çekyat, uyurgezer, örtbas,
- Bir isim + Bir Fiilimsi: ağaçkakan, günebakan, dalgakıran
- Yansımalarla: Çıtçıt, fırfır, civciv, cızbız, fiskos
Birleşik sözcüklerin oluşumunda bazen ses olayları yaşanır:
- Kahv(e)altı, Cuma(e)rtesi, N(e)için, n(e)asıl, bu(a)rada, b(u)öyle, ş(u)öyle
- Red(d)etmek, zan(n)etmek
- Şük(ü)retmek, ak(ı)letmek
ANLAMINA GÖRE BİRLEŞİK SÖZCÜKLER
Birleşik sözcükler oluşumunda sözcüğü oluşturan sözcükler anlam değişmeleri yaşayabilirler. Birleşmeden önceki anlamıyla birleşik sözcük oluştuktan sonraki anlamı farklılaşabilir:
- Her iki sözcüğün de anlamı değişebilir: Suçiçeği, aslanağzı, bülbülyuvası
- Sözcüklerden birinin anlamı değişebilir: Kafatası, yerelması, rüzgargülü, suböreği
- Sözcüklerden ikisi de anlamını koruyabilir: Ayakkabı, uyurgezer, bilirkişi, buzdolabı
BİRLEŞİK FİİLLER
- Yardımcı Fiille yapılanlar: Yardım etmek, hasta olmak, devretmek, hissetmek
- Kurallı birleşik fiiller: Yapabilmek, gelememek, düşeyazmak, bekleyedurmak, süregelmek, bakakalmak, çözüvermek,
- Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller (Deyimler): Ayağına gelmek, gözünden düşmek, havalara girmek, vazgeçmek, öngörmek
Sözcük Yapısı alt başlıklarından biri olan YAPISINA GÖRE SÖZCÜKLER konusundasınız. Diğer Sözcük Yapısı konularına aşağıdaki bağlantılardan ulaşabilirsiniz. Ayrıca bütün Sözcük Yapısı konusuyla ilgili SLAYT ve PDF ders notuna SÖZCÜK YAPISI başlığından ulaşabilirsiniz.
Follow @edebiyatHocamco
0 Yorumlar
Yorumlarınızı bekliyorum.