Fiilde Çatı - Slayt - PDF Konu Anlatımı

Fiil Çatısı konu anlatımı ve slaytı derslerde kullandığım dosyalardır. Konu bol örnek ve sorularla geniş bir şekilde açıklanmıştır. Özenle hazırlanmış Fiil Çatısı konu anlatımı PDF dosyası ve Fiil Çatısı Slaytı konu anlatımının sonundaki renkli bağlantıdan indirebilirsiniz.

Çatı Nedir?

Fiillerin öznesine ve nesnesine göre gösterdiği özelliklere çatı denir. Yüklemi fiil olan cümlelerde fiil özelliği aranır. Yüklemi isim olan cümlelerde çatı aranmaz.

Bundan sonrası artık bahardır.
Onu diğerlerinden ayıran özelliği üslubudur.

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çatı aranmaz?

A) Sabahattin Ali genç yaşta vefat etmiş bir yazardır.
B) Bunu öğrenen Yusuf, bakkala gider.
C) Konu çok güzel ve akıcı bir şekilde anlatılmış.
D) İkisi aynı okulda okumaya başlar.
E) Kaymakam, Yusuf'a babalık yapmaktadır.

NOT: Testlerin cevapları konu anlatımının sonundadır.

Fiilde Çatı

A. Nesnesine Göre

Geçişli fiil
Geçişsiz fiil
Oldurgan fiil
Ettirgen fiil

B. Öznesine Göre

Etken fiil
Dönüşlü fiil
Edilgen fiil
İşteş fiil

Nesnesine Göre Fiiller

1. Geçişli Fiil:

Nesne alabilen fiillerdir. Fiilin nesne alması kendi taşıdığı anlama bağlıdır. Cümlede nesne olmasa da fiil nesne alabiliyorsa o fiil geçişlidir. Geçişli fiilin önüne «ONU» getirilebilir.

Örnek:

Şairler yazmadan önce kimse ölümü sevmezdi (Behçet Necatigil)
Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik / Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik. (Yahya Kemal)
Bir mumun ardında bekleyen rüzgâr, / Işıksız ruhumu sallar da durur, (Sezai Karakoç)

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi nesnesine göre geçişlidir?

A) Sessizce bir kenara oturdum.
B) Eve dönünce biraz dinleneceğim.
C) Ona bu kitabı vereceğim.
D) Yere yün bir yatak serildi.
E) Araba yakın bir yerde duruyor.

Sessizlik damla damla birikir (I), sonunda sığmaz taşar (II), dedemin göz pınarlarından akardı. Dayanamaz (III) bahçeye koşardım, ayrık otlarının, çimenlerin, çalıların arasına saklanırdım (IV). Kertenkeleleri kuyruklarından yakalar, baş aşağı sallardım. Akşamsefası toplar, karıncaları kovalardım (V) parmaklarımla.

3. Bu parçada numaralanmış eylemlerden hangisi nesnesine göre ötekilerden farklıdır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2. Geçişsiz Fiiller:

Nesne alamayan fiillerdir. Geçişsiz fiilin önüne «ONU» getirilemez.

Örnek:

Yeni bir yolculuğa çıkıyorum, kar yağıyor / Bir tipiye tutuluyor daha ilk dönemeçte
Büyüdükçe büyüyor gözlerin. / Ben sana mecburum bilemezsin
Can evimden baktım sana İstanbul. / Bir kız vapurda gelip yanıma durdu.

(1) Sanat hayatımda her zaman estetik biçimler üretmeyi amaçladım. (II) Müzikten edebiyata pek çok eser ürettim. (III) Bunların hepsinde, sanat ortamımıza taze bir soluk getirmeyi istedim. (IV) Bunda ne denli başarılı oldum? (V) Doğrusu, en az her sanatçı kadar ben de eserlerimi yetkin buluyorum.

4. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi, çatısı bakımından geçişsizdir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. Oldurgan Fiil:

Geçişsiz bir fiilin –r, -t, -dır eklerinden birini alarak geçişli hale getirilmesiyle yapılır.

Geçişsiz Oldurgan

Ağlamak (-t) Ağlatmak

Uyumak (-t) Uyutmak

Durmak (-dur) Durdurmak

Uçmak (-ur) Uçurmak

Çocuğu, yok yere ağlattı.
Ailesi onu güçlükle büyüttü.
Eve gelmeyince bizi korkuttu.

Geçişsiz fiiller, "-r, -t, -tır" eklerini alarak geçişli duruma gelir. Böyle fiillere oldurgan fiil denir.

5. Buna göre, aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi oldurgan fiil değildir?

A) Tuzluğu öndeki masaya uzattı.
B) İtfaiye yangını kısa sürede söndürdü.
C) Erkenden yola çıkalım da otobüsü kaçırmayalım.
D) Bu tavırlarıyla bir sıkıntısının olduğunu sezdiriyordu.
E) Market sahibi bazı ürünlerin fiyatlarını indirdi.

4. Ettirgen Fiil:

Geçişli bir fiilin –r, -t, -dır eklerinden birini alarak geçişli özelliğinin artırılmasıyla yapılır. Ettirgen fiillerde işi başkasına yaptırma anlamı vardır.

Geçişli Fiil Ettirgen Fiil

Kazmak (-dır) Kazdırmak

Yıkamak (-t) Yıkatmak

Bitmek (-ir) Bitirmek

Çamaşırları, annesine yıkattı.
Çocuğa, sütünü içirdi.
Öğrencilere, makale okuttu.

6. Aşağıdaki cümlelerden hangisi nesne-yüklem ilişkisine göre ötekilerden farklıdır?

A) İlk romanını otuzlu yaşların sonunda çıkarmıştı.
B) Çalışan insanların başarılı olacağını biliyorsunuz.
C) Sinemaya sizinle gitmeyi ben de çok istiyorum.
D) Çocuklar bahçedeki ağacın tepesine tırmanacakmış.
E) Biraz daha oyalansa son otobüsü de kaçıracaktı.

7. Aşağıdaki dizelerinden hangisinin yüklemi “geçişsiz” bir fiil değildir?

A) Gözlerimde binlerce çağlayan dinlenir
B) Her şiir senin güzel sıfatlarını söyler
C) Bir gözümde yaşlı atlas kudurur
D) Başucumda küf kokulu rüyalar durur
E) Yüreğimde tarihten kalma sevdalar çürür

Öznesine Göre Fiiller

1. Etken Fiil:

Fiilde bildirilen işin bizzat özne tarafından yapıldığı fiillerdir.

Eşyalarımı aldım, buradan gidiyorum.
Yazar önümüzdeki yılbaşından önce yeni kitabını çıkaracak.
Bahçedeki ağaçlar çiçek açmaya başlamış.
Onun artık iyi görmeyen gözlerinden akıyor yaşlar.

Etken fiilin bulunduğu cümlede öznenin gizli özne ya da açık özne olması önemli değildir.

Yanındaki çırağa bağıra çağıra kızıyordu.
Evin duvarlarını niye böyle bir renge boyamışsın?

2. Edilgen Fiil:

Fiilde bildirilen işin bizzat özne tarafından yapılmadığı fiillerdir. Edilgen fiilde özne işten etkilenen ögedir. Yani edilgen fiilde özne sözde öznedir. Edilgen fiilin –l ya da –n ekini alması gereklidir.

Annesi odayı topladı. Oda toplandı
Yeni aldığım kitapları rafa dizdim. Kitaplar rafa dizildi.

Şair oldum baktım her şey yazılmış
Ressam oldum gördüm her yer çizilmiş
Seyyah oldum sordum dünya gezilmiş
Hiçbir yerde yeni bulamadım ben
(Özdemir Asaf)

8. Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne-yüklem ilişkisi yönüyle ötekilerden farklıdır?

A) Ülkemiz görsel zenginlikleriyle yurt dışında daha çok tanınıyor.
B) İstanbul'da metro inşaatı için yapılan kazıda tarihî eserler bulundu.
C) Açık alanlardaki kıymetli yapılar ne yazık ki yeterince korunmuyor.
D) Yeterli tanıtım yapılırsa müzelere olan ilginin artacağına inanıyorum.
E) Anadolu'nun tarih öncesindeki devirlerden bu yana yerleşim yeri olduğu biliniyor.

ÖRTÜLÜ ÖZNE:

Sözde öznenin bulunduğu cümlelerde bazen gerçek özne tarafından kelimesi ya da -ce, -ca ekiyle verilir.

· Editör kitabı baskıya verdi. Kitap editör tarafından baskıya verildi.

· Meclis yasayı kabul edildi. Yasa meclisçe kabul edildi.

9. Aşağıdakilerin hangisinde sözde özne vardır?

A) Açık yaraya tuz ekilmez.
B) Dost ile ye, iç; alışveriş etme.
C) Üzüm üzüme baka baka kararır.
D) Azrail gelince oğul, uşak sormaz.
E) Ateş düştüğü yeri yakar.

10. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem, edilgen çatılı fiildir?

A) Karşıda hisar gibi Niğde yükseliyordu
B) Ağır ağır önümden geçti deve kervanı
C) Bir kenarda görüldü beldenin viran hanı
D) Önümdeki arazi yok oldu şimdi karla
E) Karlar, etrafı beyaz bir karanlığa gömdü

3. Dönüşlü Fiil:

Fiilin gerçek bir özne aldığı ancak edilgen fiil gibi –l ya da –n ekini aldığı fiillerdir. Dönüşlü fiillerde özne hem işi yapan hem işten etkilenendir. Yaptığı iş kendisine döner.

Hırsız görüntülerde önce etrafına bakınıyor.
Akrabalarımız bu yıl memlekete taşındı.
Söylediği sözlere en çok ben kırıldım.
Maç sonucunu öğrenmek için telefona sarıldı.

I. Köprüyü bulması zor olur ruhun.
II. Hangi mevsimdeysen o renkle görün.
III. Hangi vakitteysen o vakti yansıt.
IV. Üstümüze yıldırımlar yağmasın.
V. Bin terkime diyar diyar gidelim.

11. Numaralanmış dizelerden hangisinde dönüşlü çatılı fiil vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde dönüşlü çatılı fiil kullanılmıştır?

A) İnsan bir akşamüstü ansızın yorulur / Tutsak ustura ağzında yaşamaktan
B) Günler kısaldı... Kanlıca'nın ihtiyarları / Bir bir hatırlamakta geçen sonbaharları
C) Belki de serviler arasında / Mezarıma bir taş dikilecek
D) Çok erken geldiğimden seni bulamıyorum / Bir şeyin provası yapılıyor sanki
E) Başımda yükselen bir taç / Unutulmuş padişahlıklar

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem öznesine göre diğerlerinden farklıdır?

A) İlandaki telefon satılmış.
B) Bahçenin etrafı telle sarılmış.
C) Kayısı Malatya'da çok üretilir.
D) Toplantıda senin hakkında konuşuldu.
E) Konuklarımız yarın buradan ayrılır.

4. İşteş Fiil:

Birden çok özne tarafından gerçekleştirilen fiillerdir. -ış, -iş, -uş, -üş; -leş, -laş ekleriyle yapılır.

Ağaca konan kuşlar saatlerdir ötüşüyor.
Bayramda bütün dostlarla kucaklaştık.
Çocuklar yakalanmamak için kaçışıyorlar.
Toplantıda yeni ortakla tanışmışlar.

İşteş fiiller taşıdığı anlama göre karşılıklı, birlikte yapılma anlamı taşırlar.

İki araç otoyolda çarpıştı.
Düşman ülkeler bir masada buluştu.
Kuşlar kafesin çevresinde uçuşurdu.
Sınav çıkışı çocuklar bahçeye doluştu.

İşteş fiiller işteşlik eki almadan işteşlik anlamı taşırlar.

İki ülke yıllarca savaştı ve geçtiğimiz günlerde barıştı.
Spor salonunda sporcular yeniden güreşecek.

Bazı fiiller –leş, -laş ekini aldığı halde işteş olmayabilir.

Gün ufukta kızıllaşmıştı.
Yaptığı hareketler gittikçe çirkinleşti.
Kadın, haberi duyduktan sonra zor sakinleşti.

Özne bir kişiyi karşılıyorsa yüklemde işteşlikten söz edilemez.

Adam, otobüse güç bela yetişti.
Toplantı boyunca sadece kendisi konuştu.
Bu duruma kısa zamanda alışacaktır.

14. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yükleminde işi birlikte yapma anlamı vardır?

A) Beni dinlememiş, hep kendisi konuşmuştu.
B) Sabaha kadar arkadaşımla dertleştim.
C) Çocuklar, korkudan sağa sola kaçıştılar.
D) Bu konuda, yetkili birisiyle görüşmelisin.
E) İki yıl sonra, aynı yerde yeniden buluştuk.

Testlerin Cevapları: 1A, 2C, 3E, 4D, 5D, 6D, 7B, 8D, 9A, 10C, 11B, 12A, 13E, 14C